هندوئیسم در قاب مدرن

👈 قبل از شروع:
“#هندوئیسم_در_قاب_مدرن” شرحی تفصیلی از بخش های مقاله ای با عنوان “جریان شناسی معنویت‌گرایی جدید در هند” است که به قلم حجت الاسلام حسین عرب به نگارش در آمده است. این مقاله در همایش بین المللی پژوهشی شیخ طوسی با موضوع “معنویت گرایی در جهان معاصر” منتشر شده است.

✅ چکیده:
گسترش معنویت های شرقی در غرب، با شعار معنویت جهانی، پدیده ای است که ذهن بسیاری از پژوهشگران در حوزه های مختلف را به خود جلب نموده است. ریشه یابی این موضوع ما را به جنبش های نوپدید معنوی می رساند، که در اوایل قرن نوزدهم در هند شکل‌گرفته‌اند. این گروه ها قرائتی نوین و هماهنگ با ارزش‌های غربی، از متون هندویی ارائه کردند، که بعدتر به عنوان #نئوودانته شهرت پیدا کرد. تحولاتی که این جنبش ها در داخل آئین هندویی و جامعه هند پدید آوردند، موجب شده که برخی آن را #رنسانس_هندویی معرفی کنند.

🌀 این جریان از شکل گیری جنبش #برهموساماج در ۱۸۲۸ آغاز شد، و افرادی چون #ویوکاناندا و #یوگاناندا سهم به سزایی در معرفی آن به غرب داشتند. دستگاه #استعماری_بریتانیا در هند، از عوامل مهم پیدایش و گسترش این جریان در داخل و خارج هند بود. بسیاری از رهبران این جنبش ها، ارتباطات نزدیک و دوستانه ای با محافل سیاسی استعماری داشته اند.

❓ این نوشتار سعی دارد با بررسی بستر تاریخی پیدایش این جنبش‌ها، درک بهتری از این پدیده را ایجاد نماید. این‌که چه افراد و گروه هایی و با چه انگیزه هایی این جنبش ها را پی ریزی نمودند؟ آیا تنها احساس خلأ معنوی آنان را به این سمت رهنمون شد و یا منافع مادی و سیاسی نیز در هدایت این جنبش ها نقش داشته است؟

 

 

برای شروع:
🎬 بخشی از مستند زندگینامه یوگاناندا (یکی از پیشگامان ترویج معنویت گرایی هندویی در غرب)
🔹 دوبله و پخش: شبکه من و تو

✅ در دهه‌های اخیر شاهد رونق گرایش به جنبش های نوپدید معنوی شرقی در کشورهای غربی هستیم. ورود لغات و اصطلاحات آئین های شرقی، همچون #گورو Guru، #کارما Karma، #مانترا Mantra و …، به دایره لغات عمومی در غرب، نشان از عمق این نفوذ دارد. (گُلدبِرگ، ۲۰۱۰)

✅ اعلام ارادت گروه موسیقی #بیتلز (۱) به #ماهاریشی_ماهش (۲) در دهه ۶۰ میلادی، شاهد دیگری بر این مدعا میتوان محسوب کرد.

🔹 کالین کمپبِل (۳) در مقاله خود با عنوان #شرقی_سازی_غرب (۴)، از شدت تاثیرگذاری آموزه های معنوی شرقی در غرب و گسترش دامنه آن در ابعاد فرهنگی و اجتماعی، سخن می گوید. (ویلسون، ۱۳۸۷، صص ۵۹-۷۴). بررسی اولیه این پدیده ما را به جنبش های معنوی هندویی در قرن نوزدهم می رساند.

پی نوشت و منابع بخش دوم (۲)

🔗 پی نوشت:

۱. Beatles گروه موسیقی مشهور انگلیسی راک. اعضای گروه در سفری رسمی در سال ۱۹۶۸، مدتی را در هند در اماکن مذهبی جنبش TM اقامت داشتند و در این مدت به انجام تکنیک های مدیتیشن مشغول بودند.
2. Maharishi Mahesh (1918-2008) بنیانگذار جنبش معنوی مدیتیشن متعالی Transcendental Meditation موسوم به #TM.
3. Colin Campbell استاد جامعه شناسی دانشگاه یورک.
4. Easternization of the West

منابع:

ویلسون، برایان. (۱۳۸۷). جنبش های نوین دینی: محدودیت ها و امکانات. مترجم: محمد قلی پور. مشهد: مرندیز. اول.
Goldberg, Philip. (2010). American Veda: From Emerson and the Beatles to Yoga and Meditation How Indian Spirituality Changed the West. Crown/Archetype.

 

🎬 تصاویری از سفر #بیتلزها به هند ۱۹۶۸ و همراهی با ماهاریشی ماهِش (رهبر فرقه نوظهور #TM)
➕ به همراه تصاویری از شدت اقبال جوانان آن دوره به این گروه …

🔹 #بیتلز پر فروش ترین و بزرگترین گروه موسیقی در جهان با فروشی بیش از ششصد میلیون دلار می‌باشند. آن‌ها تنها در کشور بریتانیا بیش از چهل تک‌آهنگ و آلبوم به بازار ارائه دادند که در رتبهٔ ۱ جدول موسیقی انگلستان قرار گرفتند. این موفقیت در بسیاری از کشورهای دیگر نیز تکرار شد. انجمن صنعت ضبط آمریکا در سال ۱۹۹۹، بیتلز را با فروش بیش از ۱۰۶ میلیون نسخه از آثار، پرفروش‌ترین گروه موسیقی قرن ۲۰ در آمریکا اعلام کرده است.

🔴 پرواضح است که گرایش این گروه موسیقی تاثیرگذار به یک گروه عرفان کاذب با گرایشات شرقی، چه سهم عظیمی در پدیده #شرقی_سازی_غرب در آن برهه تاریخی بازی کرده است.

👈 نکته: برای مطالعه درباره نقش نهادهای علمی و سیاسی وابسته به نظام سلطه در جهت دهی به گرایشات گروه های موسیقی مرجعی همچون بیتلز در دهه های بحرانی بعد از جنگ جهانی دوم، می توانید به 📙کتاب کمیته ۳۰۰ (نوشته جان کولمن) مراجعه نمائید. این کتاب به فارسی نیز ترجمه شده است.

 

سرآغاز تحولات هندوئیسم مدرن، با تشکیل شبه جنبشی معنوی به نام #برهموساماج آغاز شد. پایه گذار این فرقه، #رام_موهان_روی (Ram Mohan Roy) (1772-1833) از خاندان های برهمن بنگالی بودند که روابط نزدیکی با کمپانی هند شرقی انگلستان داشته و زمینه ورود استعمار انگلیس به هند را فراهم کردند.

رام موهان روی (۱۷۷۲-۱۸۳۳) بنیانگذار شبه جنبش معنوی برهموساماج و آغازگر تحولات هندوئیسم.

✅ انگلستان از سال ۱۶۰۰ با تشکیل کمپانی هند شرقی به جمع استعمارگران کشور هند پیوست. هند در آن زمان یکی از کشورهای اسلامی حاصلخیز بود که تحت حاکمیت مغولان قرار داشت.
💠 انگلستان در ابتدا از تحرکات نظامی دوری میکرد و با فریبکاری سیاسی، شبکه ای از عوامل و دلالان بومی، عمدتا هندو، را در منطقه بنگال شکل داد. پس از این مرحله در سال ۱۷۵۷ جنگی موسوم به #پلاسی (Plassey ) با کمک عوامل نفوذی خود، منطقه بنگال را تصرف کرد.(شهبازی، ۱۳۷۷، ص ۱۸۰) این سرآغاز استعمار رسمی هند توسط انگلیس محسوب می شود.

تصویری از نبرد پلاسی👇👇

⛔️ از موانع اصلی بر سر راه توسعه‌طلبی بریتانیا در هند، اسلام و رهبران مسلمان بودند.

💠 آن گونه که لُرد اِلِن برو (۱) نائب السلطنه وقت انگلیس در هند می گوید: این حقیقت آشکار را نمی توان نادیده گرفت که، ملت مسلمان، به‌موجب طبیعتِ آئینِ خود، دشمن سرسخت ماست. بنابراین برنامه واقعی ما آن است که خشنودی هندوها را جلب کنیم. (خامنه ای، ۱۳۴۷، ص ۲۵)

💠 ویلیام هوارد راسل(۲)، روزنامه نگار ایرلندی روزنامه تایمز، در سال ۱۸۵۸ چنین می نویسد: عنصر مسلمان در هند کسی است که بیشترین دردسر را برای ما فراهم می آورد و محرک بخش اعظم خصومت ماست. دشمنی ما با پیروان محمد (ص)، بسیار شدیدتر است از ضدیت موجود میان ما و پرستش کنندگان شیوا و ویشنو (۳). (هاردی، ۱۳۶۹، ص ۱۰۲)

‼️ازجمله سیاست های استعمار انگلیس به‌منظور مقابله با این مانع، تقویت هندوئیسم در مقابل اسلام بود. ‼️

👈 پاورقی:
1. Edward Law, 1st Earl of Ellenborough (1790-1871)
2. William Howard Russell (1820-1907)
3. دو مورد از خدایان برجسته هندوها

✅ این استراتژی، در کنار تجربه موفق کمپانی هند شرقی در استفاده از عوامل بومی هندو، در توسعه قلمرو استعماری خود، انگیزه آنان را در مطالعه دقیق این آئین تقویت نمود.

💠 از این زمان است که شاهد توسعه مطالعات #شرق_شناسی با تمرکز بر هندوئیسم، و با حمایت های بی دریغ حکومت بریتانیا هستیم. تأسیس سازمان های متعددی با این هدف، با بودجه مستقیم کمپانی هند شرقی، نمونه ای از فعالیت های نظام مند در این زمینه است.

👈 دو نمونه از مهم ترین این سازمان ها عبارت‌اند از انجمن آسیایی (The Asiatic Society ) (1784) و کالج قلعه ویلیام (Fort William College) (1800).

تصویری از ساختمان انجمن آسیایی که تاکنون نیز فعال است.👇👇

📚 منابع بخش سوم:

۱. خامنه ای، سیدعلی. (۱۳۴۷)، مسلمانان در نهضت آزادی هندوستان. تهران: انتشارات آسیا. دوم.
2. شهبازی، عبدالله. (۱۳۷۷). زرسالاران یهودی و پارسی: استعمار بریتانیا و ایران. جلد اول. تهران: موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی. اول.
3. هاردی، پیتر. (۱۳۶۹). مسلمانان هند بریتانیا. مترجم: حسن لاهوتی. مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی. اول.

 

✅ یکی از استراتژی های استعمار انگلیس برای مقابله با جریان مبارز اسلامی در هند،🔺تقویت هندوئیسم در مقابل اسلام 🔺بود. به همین خاطر هزینه های هنگفتی در جهت مطالعه بر روی آئین هندوئیسم را آغاز نمود.

🔴 نکته قابل‌توجه دراین‌باره، که تا حدود زیادی نشانگر اهداف استعماریِ نخستین مطالعات هندوئیسم شناسی در آن دوره است، ماهیت #سیاسی و #نظامی بسیاری از این پژوهشگران است که ارتباط نزدیکی با دربار انگلستان داشتند.
➕ #کالج_قلعه_ویلیام یکی از مراکز مهم دیگر مطالعه بر روی هندوئیسم بود که در کنار مراکز دیگری همچون انجمن آسیایی (رک: بخش سوم) نقش برجسته ای در ایجاد جنبش های معنوی جدید هندوئیسمی داشت. این مرکز در سال ۱۸۰۰ توسط ریچارد وِلزلی ، نائب السلطنه وقت هند تاسیس شد.👇

✅ یکی از اولین دستاوردهای این مطالعات، انسجام‌بخشی به باورها و سنت های پراکنده هندوان، با قرائتی غربی و در قالب یک آئین دینی نظام مند بود.

🔴 درواقع واژه #هندوئیسم، ابداع غربیان برای اشاره به مجموعه ای از سنت های هندویی بود که تا پیش از آن با عنوان (سَناتَنَه دَرمَه) (sanatana dharma) شهرت داشت. (کونگ،۱۳۸۷، ص ۷۴)

🔹حالا هندوئیسم می توانست به‌عنوان یک دین منسجم، هم سنگ ادیان اصیلی همچون اسلام، معرفی شود. این کار می توانست هویت هندوان را تقویت، و آنان را در مقابل جریان عظیم اسلامی، به‌عنوان شریکی برای استعمارگران، متحد نماید.

✅ به‌منظور توسعه مقبولیت آئین هندوئیسم، دو فرایند دیگر نیز بایستی بر روی آن صورت می گرفت:

۱️⃣ زدودن پیرایه‌های تنفرآمیز از آئین های غیرانسانی و باورهای شرک آلود هندوئیسم.
2️⃣ قرائتی متناسب با زمانه مدرن از باورها و مناسک هندوئی.

👈 این دو فرایند در مرحله عملیاتی، با انجام یک سری اصلاحات اجتماعی و ایجاد جنبش های نوپدید معنوی انجام شد. در واقع با این فعالیت ها، هندوئیسم لباسی مدرن به تن کرده و آماده ارائه به بازارهای جهانی شد.▶️

🌀 مرحله مطالعاتی این برنامه، بازه ای ۳۰ ساله به خود اختصاص داد. این دوره از ۱۷۷۰ با ورود #چارلز_ویلکینز ، اولین هندشناس برجسته وابسته به انگلیس، به هند آغاز شد.
🌀 آغاز مرحله عملیاتی نیز، با تاسیس #کالج_قلعه_ویلیام، در سال ۱۸۰۰ شروع شد.

🔹 از این زمان به بعد شاهد اولین اقدامات هدفمند در زمینه‌سازی برای معرفی هندوئیسم مدرن، در قالب جنبش‌های نوپدید معنوی، با اجرای عوامل وابسته بومی هندوئی هستیم.

🔸 در این میان انجمن‌های میسیونری و سازمان‌های فراماسونری نیز نقش مهمی ایفا نمودند؛ که حضور بی‌واسطه آنان در هدایت و گسترش این جنبش‌ها، در بخش های بعدی این نوشتار، کاملاً هویداست.

نقطه آغاز مرحله عملیاتی، تأسیس جنبش #برهموساماج بود. که در بخش بعدی این نوشتار توضیحاتی در رابطه با آن ارائه خواهد شد.
📚 منابع مورد استفاده در بخش چهارم:
🔺کونگ، هانس. (۱۳۸۷). ساحت های معنوی ادیان جهان. مترجم: حسن قنبری. قم: مرکز تحقیقات و مطالعات ادیان و مذاهب. اول.