برگرفته از کتاب مفاتیح الحیاه ، آیه الله جوادی آملی (صفحات ۵۱۲ تا ۵۱۶)
- بدعت ستیزی
کلمه بدعت یعنی نوآوری، و این عمل گاهی حق و صدق و خیر و حَسَن است و زمانی باطل و کذب و شرّ و قبیح است.[۱]مقصود از آن در اینجا آن است که دین، تام و کامل است و از هر عیب منزه و از هر نقص مبرّاست و اگر چیزی بر آن افزوده شود یا چیزی از آن کاسته گردد، چنین نوآوری مذمومی بدعت نامیده می‌شود و بدعتگذاری در آیات و روایات زیادی شدیداً نکوهیده و درباره آن تهدید[۲] شده و پیامدهای زیانباری دارد.
برخورد با بدعتگذاران
مبارزه جدّی با بدعتگذاران از وظایف دانشمندان و از عبادت‌های مهم شمرده می‌شود.
خدا به پیامبرش (صلّی الله علیه وآله وسلّم) فرمان می‌دهد چنین به مبارزه با بدعتگذاران برخیزد: بگو: در آنچه به من وحی شده است، طعام حرامی را نمی‌یابم که برخورنده‌ای که آن را می‌خورد حرام شده باشد، مگر اینکه مردار باشد یا خونی ریخته شده یا گوشت خوک باشد که پلید است، یا دامی که آن را به نافرمانی سر بریده، همان که هنگام ذبحش نام غیر خدا را بر آن برده‌اند. و هر کس به خوردن یکی از این‌ها ناچار شود، به شرط آنکه ناچاری او در اثر ستمکاری و سرکشی نباشد بر او حلال می‌شود، چرا که خدا آمرزنده و مهربان است.[۳]
در روایات، شیوه‌هایی برای مبارزه با بدعت و بدعتگذاران توصیه شده است:
دوری و اعراض؛ برائت و نفرت؛ سبّ و لعن؛ روشنگری و افشاگری و تهدید و ارعاب.
رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: از اهل تشکیک و بدعت – که پس از من می‌آیند – آشکارا بیزاری بجویید، فراوان آنان را سبّ کنید و با بیان انحراف‌های آنان، بترسانیدشان تا به فساد در دین طمع نورزند و مردم از آنان دوری جویند و بدعت‌هایشان را فرا نگیرند. خدا با این کارها برای شما حسنات می‌نویسد و درجاتتان را در آخرت بالا می‌برد.[۴]
امام صادق (علیه السّلام) فرمود: سه چیز است که دوری جستن از آن‌ها بر هر کس لازم است: نزدیک شدن به اشرار، گفت و گو با زنان [نامحرم با احتمال آسیب] و همنشینی با اهل بدعت[۵] ؛ همچنین فرمود: با اهل بدعت همراهی و همنشینی نکنید که نزد مردم یکی از آن‌ها به شمار می‌آیید، [زیرا] رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: انسان بر دین دوست و همنشین خویش است.[۶]
بدعت ستیزی عالمان
رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: هر گاه بدعت میان امت من آشکار شد پس بر عالم
واجب است دانش خود را آشکار کند و اگر چنین نکند لنعت خدا بر او باد[۷] ؛ همچنین فرمود: عالم بر عابد هفتاد درجه دارد که فاصله میان هر دو درجه، هفتاد سال دویدن اسب است. راز این فضیلت آن است که چون شیطان بدعت را در میان مردم می‌گذارد، تنها عالم است که آن را می‌شناسد و آن را می‌زداید [دیگران را هم بیدار می‌کند تا از آن دوری جویند]؛ ولی عابد به عبادت خود می‌پردازد [و به نجات گمراه شدگان توجهی ندارد.][۸]
پاداش بدعت ستیزان
رفعت درجه در بهشت: رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: هرگاه اهل بدعت را دیدید بیزاری خود از آنان را آشکار کنید… و آنان را بترسانید تا مردم از ان ها برحذر باشند و بدعت‌هایشان را نیاموزند و خدا برای شما در برابر این کار حسنات می‌نویسد و درجات شما را در آخرت بالا می‌برد.[۹]
امنیت و ایمان: رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: هرکس بدعتگذار را بترساند خدا قلبش را از امنیت و ایمان پر می‌کند.[۱۰]
یقین و رضا: رسول اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: هر کس از روی نفرت از بدعتگذار دوری کند خدا قلبش را از یقین و رضا سرشار می‌کند.[۱۱]
پیامدهای بدعت
زیانکاری و گمراهی: به یقین کسانی که فرزندان خود را به بی خردی و نادانی برای تقرّب به خدایان خود کشتند و آنچه را خدا روزی آن‌ها کرده بود از روی دروغ بستن به خدا بر خود حرام ساختند زیان کردند. قطعاً آنان گمراه شدند و هدایت یافته نبودند.[۱۲]
ستمکاری: پس اگر چنین نکردند، بدان که بر خدا دروغ بسته‌اند، و هر کس پس از آشکار شدن حقیقت بر خدا دروغ بندد، چنین کسانی ستمکار خواهند بود.[۱۳]
محرومیت از رستگاری: قطعاً” کسانی که بر خدا دروغ می‌بندند نیکبخت نخواهند شد.[۱۴]
محرومیت از محبت خدا: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! چیزهای پاکیزه را که خدا برای شما حلال کرده بر خود و دیگران حرام نکنید و بدین وسیله از حدود الهی نگذرید که خدا تجاوزگران را دوست نمی‌دارد. [۱۵]
محرومیت از هدایت: و کیست ستمکارتر از آن که بر خدا دروغی بندد تا مردم را ندانسته به گمراهی افکند. شما ستمکارید و خدا مردم ستمکار را هدایت نمی‌کند.[۱۶]
ترک سنت: امیرمومنان (سلام الله علیه) می‌فرماید: هیچ بدعتی گذارده نشد، مگر اینکه با آن سنتی (دینی) ترک شد.[۱۷]
نابودی اسلام: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: هرکسی نزد بدعتگذاری رفت و او را احترام کرد پس به راستی در نابودی اسلام کوشیده است. [۱۸]
سزاوار لعنت الهی: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): هرگاه بدعت در میان امت ظاهر شد پس بر عالم لازم است علم خود را آشکار کند و اگر با آن مبارزه نکند لعنت خدا بر او باد.[۱۹]
گرفتار گمراهی و آتش جهنم: امام صادق (سلام الله علیه) فرمود: هر بدعتی گمراهی است و راه هر گمراهی به آتش می‌انجامد.[۲۰]
عذاب دردناک: قطعاً کسانی که بر خدا دروغ می‌بندند نیکبخت نخواهند شد…و برای آنان عذابی دردناک خواهد بود.[۲۱]
- تعاون و همیاری
تعاون و همیاری در کارهایی است که اهمیت فراوانی دارد. خدا می‌فرماید: شما مومنان یکدیگر را در نیکوکاری و تقواپیشگی یاری دهید و در گناه و تجاوز به یکدیگر کمک نکنید. [۲۲]
[۱]. برای توضیح آن ر.ک: تسنیم، ج ۱۰.
[۲]. «فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ یَکْتُبُونَ الْکِتَابَ بِأَیْدِیهِمْ ثُمَّ یَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ لِیَشْتَرُوا بِهِ ثَمَنًا قَلِیلًا فَوَیْلٌ لَهُمْ مِمَّا کَتَبَتْ أَیْدِیهِمْ وَوَیْلٌ لَهُمْ مِمَّا یَکْسِبُونَ» (سوره بقره آیه ۷۹) و ر.ک به: سوره انعام ۱۳۸-۱۳۹.
[۳]. «قُلْ لَا أَجِدُ فِی مَا أُوحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّمًا عَلَى طَاعِمٍ یَطْعَمُهُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ مَیْتَهً أَوْ دَمًا مَسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنْزِیرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقًا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَإِنَّ رَبَّکَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» (سوره انعام آیه ۱۴۵).
[۴]. إِذَا رَأَیْتُمْ أَهْلَ اَلرَّیْبِ وَ اَلْبِدَعِ مِنْ بَعْدِی فَأَظْهِرُوا اَلْبَرَاءَهَ مِنْهُمْ وَ أَکْثِرُوا مِنْ سَبِّهِمْ وَ اَلْقَوْلَ فِیهِمْ وَ اَلْوَقِیعَهَ وَ بَاهِتُوهُمْ کَیْلاَ یَطْمَعُوا فِی اَلْفَسَادِ فِی اَلْإِسْلاَمِ وَ یَحْذَرَهُمُ اَلنَّاسُ وَ لاَ یَتَعَلَّمُوا مِنْ بِدَعِهِمْ یَکْتُبِ اَللَّهُ لَکُمْ بِذَلِکَ اَلْحَسَنَاتِ وَ یَرْفَعْ لَکُمْ بِهِ اَلدَّرَجَاتِ فِی اَلْآخِرَهِ (الکافی، ج ۲، ص ۳۷۵).
[۵]. ثَلاثٌ یَجِبُ عَلَى کُلِّ إِنسَانٍ تَجَنُّبُهَا: مُقَارَنَهُ الأَشرَارِ وَ مُحَادَثَهُ النِّساءِ وَ مُجَالَسَهُ أَهلِ البِدَع (تحف العقول، ص ۳۱۹).
[۶]. لاَ تَصْحَبُوا أَهْلَ اَلْبِدَعِ وَ لاَ تُجَالِسُوهُمْ فَتَصِیرُوا عِنْدَ اَلنَّاسِ کَوَاحِدٍ مِنْهُمْ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ (صلّی الله علیه وآله وسلّم) اَلْمَرْءُ عَلَى دِینِ خَلِیلِهِ وَ قَرِینِهِ (الکافی، ج ۲، ص ۳۷۵).
[۷]. إذا ظَهَرَتِ البِدَعُ فی اُمَّتی فَلیُظهِرِ العالِمُ عِلمَهُ، فَمَن لَم یَفعَل فَعَلَیهِ لَعنَهُ اللَّهِ (الکافی، ج ۱، ص ۵۴).
[۸]. فَضلُ العالِمِ عَلى العابِدِ سَبعونَ دَرَجَهً، بَینَ کُلِّ دَرَجَتَینِ حُضْرُ الفَرَسِ سَبعینَ عاما. ذلکَ لأنَّ الشَّیطانَ یَضَعُ البِدعَهَ لِلنّاسِ فیُبصِرُها العالِمُ فیزیلها و العابِدُ یقبِلٌ عَلى عِبادَتِهِ (منیه المرید، ص ۱۰۰).
[۹]. … وَ بَاهِتُوهُمْ کَیْلَا یَطْمَعُوا فِی الْفَسَادِ فِی الْإِسْلَامِ وَ یَحْذَرَهُمُ النَّاسُ وَ لَا یَتَعَلَّمُوا مِنْ بِدَعِهِمْ یَکْتُبِ اللَّهُ لَکُمْ بِذَلِکَ الْحَسَنَاتِ وَ یَرْفَعْ لَکُمْ بِهِ الدَّرَجَاتِ فِی الْآخِرَهِ (الکافی، ج ۲، ص ۳۷۵).
[۱۰]. مَنْ أَرعب صَاحِبِ بِدْعَهٍ مَلَأَ اللَّهُ قَلْبَهُ أمناً وَ ایماناً (کنزالعمال، ج ۳، ص ۸۲).
[۱۱]. مَنْ أَعْرَضَ عَنْ صَاحِبِ بِدْعَهٍ بُغْضاً لَهُ مَلَأَ اللَّهُ قَلْبَهُ یَقِیناً وَ رِضًا (تنبیه الخواطر و نزهه النواظر، ج ۲، ص ۱۱۶).
[۱۲]. « قَدْ خَسِرَ الَّذینَ قَتَلُوا أَوْلادَهُمْ سَفَهاً بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ حَرَّمُوا ما رَزَقَهُمُ اللَّهُ افْتِراءً عَلَى اللَّهِ قَدْ ضَلُّوا وَ ما کانُوا مُهْتَدینَ » (سوره انعام، آیه ۱۴۰).
[۱۳]. « فَمَنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ الْکَذِبَ مِنْ بَعْدِ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ » (سوره آل عمران، آیه ۹۴).
[۱۴]. « … إِنَّ الَّذینَ یَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْکَذِبَ لا یُفْلِحُونَ » (سوره نحل، آیه ۱۱۶).
[۱۵]. « یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُحَرِّمُوا طَیِّباتِ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَکُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدینَ » (سوره مائده، آیه ۸۷).
[۱۶]. « … فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ کَذِباً لِیُضِلَّ النَّاسَ بِغَیْرِ عِلْمٍ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمینَ » (سوره انعام، آیه ۱۴۴).
[۱۷]. مَا أُحْدِثَتْ بِدْعَهٌ إِلَّا تُرِکَ بِهَا سُنَّه (الکافی، ج ۱، ص ۵۸).
[۱۸]. مَنْ مَشَى إِلَى صَاحِبِ بِدْعَهٍ فَوَقَّرَهُ فَقَدْ سَعَى فِی هَدْمِ الْإِسْلَام (الفقیه، ج ۳، ص ۵۷۲).
[۱۹]. إِذَا ظَهَرَتِ الْبِدَعُ فِی أُمَّتِی فَلْیُظْهِرِ الْعَالِمُ عِلْمَهُ فَمَنْ لَمْ یَفْعَلْ فَعَلَیْهِ لَعْنَهُ اللَّهِ. (الکافی، ج ۱، ص ۵۴).
[۲۰]. کُلُّ بِدْعَهٍ ضَلَالَهٌ وَ کُلُّ ضَلَالَهٍ سبیل‌ها إِلَى النَّار (الکافی، ج ۱، ص ۵۶).
[۲۱]. «… إِنَّ الَّذینَ یَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْکَذِبَ لا یُفْلِحُونَ *… وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ » (سوره نحل، آیات ۱۱۶-۱۱۷).
[۲۲]. « تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ » (سوره مائده، آیه ۲).
