مقاله: مزاج و سلامتی
مولف: پروفسور علی نام آور٬ موسس و رئیس دانشکده علمی – تحقیقاتی طب سنتی و مکمل جمهوری ارمنستان٬ عضو آکادمی علوم طبیعی جامعه اروپا، آکادمی علوم طبیعی روسیه، آکادمی علوم اجتماعی و حفاظت محیط زیست روسیه، آکادمی علوم و فنون ارمنستان، موسسه تحقیات حجامت ایران، موسسه علمی نادعلی اسماعیلی (طب سوزنی)
کنفرانس بین المللی پزشکی تلفیقی، دانشکده علمی – تحقیقاتی طب سنتی و مکمل ارمنستان، ایروان ، اکتبر ۲۰۱۱
(خلاصه مقاله)
لیست مواد غذایی و فصول حسب مزاج در طب سنتی ایرای اسلامی
با خوردن مواد غذایی بدن انسان از ۲ نظر دچار تغییراتی میگردد ، اول سردی و گرمی بدن است. بعضی مواد غذایی گرما بخش جسم هستند و برخی سرد کننده و سست کننده ؛ دوم تری و خشکی یعنی میزان آب بدن. بعضی از مواد غذایی رطوبتی هستند و موجب زیاد شدن مایعات بدن میگردند و برخی خشکی دهنده هستند و باعث زیاد شدن املاح بدن میشوند. میزان تاثیر مواد غذایی از لحاظ هر یک از دو مورد فوق خود دارای مرتبه میباشد ، بطور مثال امکان دارد یک ماده غذایی از لحاظ گرمی دارای درجه بسیار بالا و از لحاظ تری در درجه پایینی قرار داشته باشد.همچنین برای متعادل کردن طبع یک ماده غذایی میتوان از ترکیب آن با ماده غذایی دیگری که دارای طبع مخالفی با آن هست به عنوان تعدیل کننده استفاده نمود. برای نمونه سردی ماست را میتوان با گرمی موسیر تعدیل نمود.
برخی از مواد غذایی گرم و تر ؛ دم – بهاری
لبنیات : کره ، ماست چکیده ، شیر محلی تازه گاو ، شیر گوسفند
صیفی جات : خربزه ، خیار چنبر ، طالبی ، گرمک، کدو حلوایی
میوه ها : انجیر ، انگور ، خرما ، سیب شیرین ، قیسی ، گیلاس ، گلابی ، موز ، بالنگ ، توت ، کشمش، نارگیل، آناناس، نارنج
ریشه ها : انوع ترب ، زردک ، سیب زمینی قرمز ، شلغم ، هویج، پیاز
سبزی ها : شبدر ، تربچه ، ترب، جعفری، شنبلیله، شویت
حبوبات : گندم ، اقسام لوبیا،
گوشت ها : جگر سیاه و سفید ، پاچه ، گوسفند ، بوقلمون ، مرغ محلی ، میگو ، زبان ، چشم، اردک،
مغزهای گیاهی : بادام درختی شیرین ، بادام زمینی ، تخم طالبی ، تخم خربزه ، کنجد، پسته، گردو
محصولات و مشتقات : انواع شیره (شیره انگور، خرما…) ، روغن کنجد ، دنبه ، روغن بادام، ارده ، سمنو ، خاکشیر، روغن زیتون ، شیره خرما ، عسل
مواد غذایی گرم و خشک : صفرا – تابستان
لبنیات : پنیر کهنه
صیفی جات : بادنجان ( از بهار تا اول پاییز) ، فلفل سبز
میوه ها : انبه ، به ، زیتون ،
ریشه ها : چغندر ، سیر ، کلم قمری ، موسیر
سبزی ها : برگ چغندر ، پونه ، نعناع ، پیازچه ، ترخون ، مرزه ، شاهی ، رازیانه ، ریحان، شاهتره ، کرفس ، انواع کلم ، گزنه ، مارچوبه ، تره ، تره فرنگی، گلپر، اسفند
حبوبات : جو دوسر ، لپه ، نخود ،
گوشت ها : آهو ، غاز ، بلدرچین ، گنجشک ، شتر مرغ ، شتر ، کبوتر ، خروس ، دل
مغزهای گیاهی : بادام هندی ، بادام درختی تلخ ، فندق ،
ادویه ها : آویشن ، اسپند ، خردل ، دارچین ، زردچوبه ، زعفران ، زنجبیل ، زنیان ، زیره ، سیاهدانه ، فلفل ، کاکائو ، گلپر ، وانیل ، هل ، نمک
محصولات و مشتقات : ، شکر سرخ ، شکر سفید ، عرق بهار نارنج، کندور
مواد غذایی سرد و خشک : سودا – پاییزی
لبنیات : کشک ، قرقروت
میوه ها : شاه توت ، تمشک ، آلبالو ، ازگیل ، انار ترش ، بالنگ ، تمر هندی ، زالزالک ، زرشک ، سنجد ، غوره ، گریپ فروت ، لیمو عمانی ، به ترش ، لیموترش ، سیب ترش
سبزی ها : ترشک ، ریواس ، گشنیز
حبوبات : ارزن ، باقلا خشک ، برنج آبکشی ، جو ، ذرت ، عدس ، ماش
گوشت ها : بز ، قلوه ، سیرابی ، شیردان
مغزهای گیاهی : بلوط خوراکی ، شاهدانه
ادویه ها : سماق ، نشاسته ، قهوه، چای سیاه
محصولات و مشتقات : شکر ، فراورده های صنعتی ، سرکه ، آبغوره
مواد غذایی سرد و تر : بلغم – زمستانی
لبنیات : پنیر تازه ، خامه ، دوغ ، ماست ، سرشیر ، شیر پاستوریزه
صیفی جات : خیار ، کدو خوشتی، گوجه فرنگی ، هندوانه ، کدو حلوائی
میوه ها : توت فرنگی ، آلو ، آلوچه ، پرتقال ، زردآلو ، شلیل ، کیوی ، لیمو ، نارنگی ، هلو ، آب انار
ریشه ها : سیب زمینی
سبزی ها : اسفناج ، بامیه ، خرفه ، قارچ خوراکی ( به جز قارچ کوهی کما) ، کاسنی ، کاهو ، لوبیا سبز
حبوبات : باقلا تازه ، نخود سبز
گوشت ها : انواع ماهی ، مغز گوسفند
مغزهای گیاهی : تخم کدو ، تخم هندوانه ، به دانه
محصولات و مشتقات : اسفرزه ، گلاب ، ماءالشعیر
لازم به ذکر است که طلا به شدت گرم و خشک است لذا استفاده از آن برای مردان خصوصا مردان صفراوی بسیار خطرناک است، نقره دارای مزاج سر و تر و ابریشم دارای مزاج گرم و تر است. بخش های شبانه روز نیز دارای مزاج می باشند: از بانگ خروس تا حدود ساعت ۱۱ گرم و تر (دم)، از ظهر تا حدود ساعت ۱۶ گرم و خشک (صفرا)، از حدود ساعت ۱۷ تا حدود ساعت ۲۲ سرد و خشک (سودا) و از حدود ساعت ۲۳ تا بانگ خروس سرد و تر (بلغم) است. البته در فصول مختلف بین یک تا ۲ ساعت جابجایی مزاج وجود دارد لذا در اینجا ساعات بطور حدودی ذکر گردیده است. مشاهدات نشان داده اند که سکته های قلبی و مغزی که اغلب در ساعات نیمه شب و یا در ساعات عصر و شب اتفاق می افتند و حدود ۸۰ درصد سکته ها را شامل می گردند ناشی از انباشت و رکود بلغم یا سودا بوده و لذا انجام فریضه نماز که یک پدیده گرم است در این ساعات و در عین حال به نوعی ورزش و محرک عضلات و پمپ کردن اخلاط است از این رکود و بروز سکته جلوگیری می نماید. ۲۰ درصد سکته ها نیز از نوع گرم می باشند که در ساعات گرم روز بروز کرده و عمدتا ناشی از غلبه صفرا و یا شوک دموی می باشند. که با رعایت اصول تغذیه و نیز حجامت قابل پیشگیری هستند.
مزاج ها در اثر عوامل مختلف قابل تغییر و تبدیل می باشند. معمولا تغییر مزاج از گرم به سرد و از تر به خشک بسیار سریع و با دوام زیاد است. برای مثال یک فرد دموی بر اثر فشار کاری یا عصبی و یا تغذیه نامناسب به سرعت ابتدا تبدیل به فردی بلغمی و سپس سوداوی می گردد که با عوارض متعدد روحی و جسمی سنگین از بیخوابی گرفته تا دیابت، ناتوانی جنسی، ناباروری و شیزوفرنی، ام. اس، آلزهایمر و …. همراه می باشد. این اتفاقات ممکن است ظرف چند هفته روی دهند ولی بالعکس درمان این عوارض ممکن است سالها به زمان و مراقبت نیاز داشته باشد. با توجه به اینکه اصولا خانم ها دارای مزاج سرد و تر و یا متمایل به سرد و خشک می باشند. لذا بیش از مردان در معرض خطر غلبه بلغم و سودا و عوارض ناشی از آنها قرار داشته و بالطبع درمان آنها دشوارتر و طولانی تر می باشد. لذا با توجه به مطالب فوق، رعایت رژیم غذایی حاوی گرمی ها می تواند در حفظ سلامت انسان خصوصا خانم نقش مهمی ایفا نماید.
