تفکر نوین و نفوذ عرفان‌های کاذب به مدارس ایران

بهداشت معنوی؛ نیاز بشر به دین و معنویت انکارناپذیر است. پس از چند قرن که تلاش‌هایی برای کنار گذاشتن دین و معنویت از زندگی انسان صورت گرفت، بحران‌های گوناگون از هر سو سر برکشید و اکنون کار به جایی رسیده که هرروز از گوشه‌ای یک دین جدید و جریان معنوی و عرفانی نوظهور پدید می‌آید. دنیای امروز پر است از مدعیان که خود را عیسی مسیح، بودا، اواتار (تجسد خدا در زمین) و پیامبر یا خدا می دانند و مدعی نجات بشریت هستند. تفکر نوین

امروزه هزاران جریان معنویت‌گرا در دنیا پدید آمده که به‌اصطلاح آنها را جنبش‌های دینی جدید[۱] می‌نامند. این جریان‌ها در کشور ما به نام عرفان‌های نوظهور مشهور شده‌اند. از بین عرفان‌های نوظهوری که به کشور ما راه‌یافته‌اند، جریانی موسوم به «تفکر نوین»[۲] گوی سبقت را از دیگران ربوده است. تفکر نوین یک دین جدید آمریکایی است که گاهی به آن جنبش تفکر نو نیز گفته می‌شود. این جریان در یک زمینۀ تاریخی به‌تدریج تکامل یافت و در اواخر قرن ۱۹ توسط ماری بیکر ادی[۳] ارائه گردید. البته او هیچ‌گاه عنوان تفکر نوین را بر آموزه‌های خود نگذاشت، بلکه او از عنوان «کلیسای دانش مسیحی»[۴] استفاده کرد و به‌صورت یک فرقه در دل مسیحیت افکار خود را مطرح نمود. اما شاگردان او آموزه‌هایش را از رنگ و بوی خاص مسیحی جدا کردند و به‌عنوان یک آیین مستقل با نام تفکر نوین ترویج دادند.

تفکر نوین اگرچه نامش کمتر شناخته شده، ولی آموزه‌هایش به‌طور گسترده‌ای ترویج می‌شود. مفاهیمی نظیر قانون جذب، قدرت ذهن، نیروی فکر، تأثیر بر کائنات، راه‌های معنوی موفقیت و نظایر آن برخواسته از تعالیم تفکر نوین است که بدون ذکر منبع و عنوان اصلی تکرار می‌شود و رواج می‌یابد. شالودۀ اصلی تفکر نوین این است که خدا نیروی درونی انسان است و انسان دارای قدرت بی‌نهایت و خلاقیت نامحدود است؛ بنابراین با تصورات ذهنی به کائنات فرمان می‌دهد و به هر چیزی که فکر کند و آن را تجسم کند، همان اتفاق می‌افتد. تفکر نو تأکید می‌کند که باید به آرزوهایتان در ذهن تجسم ببخشید و آن را احساس کنید، آنگاه ارتعاشات و نیرویی از شما ساطع می‌شود که در جهان اثر می‌گذارد و آرزوی شما را تحقق می‌بخشد. تفکر نو گسترده‌ترین جریان عرفانی نوظهور است که در بین نوجوانان و جوانان رواج یافته است.

دورۀ نوجوانی دوران آرمان‌ها و رؤیاهاست. تفکر نوین با تکیه بر این ادعا که می‌تواند راه سهل و نزدیک رسیدن به موفقیت و دست‌یابی به آرزوها را نشان دهد، توانسته در بین نوجوانان جا باز کند. این تصور که می‌توانید با رؤیاپردازی دربارۀ آرزوهایتان آنها را تحقق ببخشید، بسیار جذاب است. دست‌کم یک نوجوان با خود می‌گوید که به امتحانش می‌ارزد. خیال‌بافی و رؤیاپردازی که هزینه‌ای ندارد. هرروز ساعتی را در گوشه‌ای خلوت به تصور آرزوها اختصاص می‌دهم تا از این طریق انرژی‌های کائنات را در جهت آرزوهایم بکار گیرم. این سرمشق موفقیت در تفکر نوین است که شما می‌توانید با تصور و احساس رسیدن به آرزوها، انرژی‌های مثبت را به کائنات ارسال کنید و اثری متناسب با آن را دریافت کنید. تفکر نوین به علت ماهیت خیالی‌اش قابلیت آموزش به کودکان را نیز دارد. کودکان و نوجوانان به‌راحتی وارد بازی شیرین رؤیاها و آرزوها می‌شوند و آیندۀ خود را در خیالشان تجسم و تماشا می‌کنند و از آن لذت می‌برند.

متأسفانه در برخی مدارس معلمان آموزه‌های تفکر نوین را پذیرفته و آن را به کودکان و نوجوانان آموزش می‌دهند؛ به‌ویژه در دورۀ دوم دبیرستان که زمان پرالتهاب موفقیت در آزمون ورودی دانشگاه و هدف‌گذاری برای آینده است، بازار ترویج تفکر نوین داغ می‌شود. ترویج تفکر نوین در فضای مجازی، فیلم‌ها و برخی کتاب‌های غیرعلمی و نشریات زرد فراگیر شده است. اما با تکرار و تأکید اولیای مدرسه اعتبار بیشتری پیدا می‌کند.

گابریله اوتینگن روانشناس آلمانی که حدود ۲۰ سال دربارۀ تخیلات مثبت یا به‌عبارت‌دیگر تفکر مثبت تحقیق میدانی کرده است، در کتاب «مثبت فکر نکنید» نتایج آزمایش‌ها و تحقیقات متعددی را که او و همکارانش در چندین کشور انجام داده‌اند، ارائه می‌دهد. نتایج حکایت از این واقعیت دارد که تخیلات مثبت در لحظۀ احساس خوبی به فرد می‌دهد، ولی در میان‌مدت کارایی او را می‌کاهد و در بلندمدت افسردگی را می‌افزاید.

تبیین نتایج گابریله اوتینگن ازاین‌قرار است که همیشه تلاش برای رسیدن به موفقیت رنج و سختی دارد؛ ازاین‌رو برای اینکه انگیزۀ موفقیت در ما تقویت شود و آمادگی حرکت به‌سوی اهداف را پیدا کنیم، به رنج نیاز داریم. اگر احساس کنیم رنج فقدان و نرسیدن به موفقیت، بیشتر از رنجی است که برای تلاش و تکاپو باید متحمل شویم، آنگاه انگیزه و ارادۀ ما برای از بین بردن رنج فقدان برانگیخته می‌شود و کارایی افزایش پیدا می‌کند. کارایی و تلاش موجب بهبود نتایج و افزایش امید و شادی می‌شود و افسردگی را می‌کاهد. تخیلات مثبت مسیری برخلاف این روند را می‌پیماید؛ به‌این‌ترتیب که شخص با خیال‌پردازی دربارۀ آرزوها و رسیدن به آنها احساسات خوشایند را در لحظه تجربه می‌کند و رنج نداشتن و نرسیدن در او کاهش می‌یابد. به‌این‌ترتیب انگیزۀ موفقیت، اراده و کارایی در او کاهش پیدا می‌کند و پس از مدتی، عدم کارایی موجب افزایش افسردگی می‌شود.

گابریله اوتینگن در بین گروه‌های مختلف از دانش آموزان، دانشجویان، زنان و افرادی از اقشار مختلف آزمایش‌های دقیقی را انجام داده و نمونه‌ها را تا چند سال بعد دنبال کرده است. نتایج نشان می‌دهد افرادی که اهداف و آرزوهایشان را در خیال تجسم می‌کنند و از آن لذت می‌برند، احساس فقدان را از دست می‌دهند و کارایی کمتری از خود نشان می‌دهند و پس از مدتی عدم کارایی موجب ناکامی‌های متعددی می‌شود که افسردگی را به دنبال می‌آورد. نتایج این تحقیقات کاملاً در تعارض با ادعاهایی است که مروجان تفکر نوین انجام می‌دهند و راه رسیدن به آرزوها را تصور و تجسم و احساس و باور می‌دانند. آنها به این سؤال پاسخ نمی‌دهند که اگر کسی باور کرد که به اهدافش رسیده و از آنها لذت می‌برد، چه انگیزه‌ای برای تحمل رنج تلاش و کوشش در جهت رسیدن به اهدافش خواهد داشت؟

مروجان تفکر نوین برای توجیه ادعاهایشان از مباحث شبه‌علمی استفاده می‌کنند. مباحث شبه‌علمی به این صورت است که برخی از نظریات یا اصطلاحات علمی را از روانشناسی و فیزیک کوانتوم مطرح می‌کنند، ولی به‌صورت غیردقیق آنها را ارائه می‌دهند و از این بدتر، نتایجی از این مفاهیم و نظریات می‌گیرند که هیچ ارتباط منطقی با آن نظریه ندارد. مروجان تفکر نوین در دنیا بسیار فعال هستند و کسب‌وکار پررونقی با عنوان صنعت موفقیت به راه انداخته‌اند که میلیاردها دلار در سال گردش مالی دارد. همین موضوع باعث شده است که موردانتقاد شدید دانشمندان قرار بگیرند. دانشمندان ادعاها و دلایل مروجان تفکر نوین را علم دروغین یا شبه‌علم[۵] می‌دانند.

مروجان تفکر نوین از آموزه‌های دینی هم برداشت‌های ناروایی دارند و مدعی هستند که قانون جذب و قدرت ذهن و تأثیر ذهن بر کائنات در آیات و روایات موردتوجه است. از اینجاست که باب تفسیر به رأی را می‌گشایند و آموزه‌هایی نظیر دعا و شکرگزاری و حسن ظن بالله را مطابق با قدرت ذهن و اصول تفکر نوین تفسیر می‌نمایند.

متأسفانه در یکی- دو دهۀ اخیر به‌تدریج این افکار در بین مردم فراگیر شده و برخی از معلمان عزیز از روی شفقت و با قصد راهنمایی و یاریگری دانش‌آموزان این مطالب را به آنان می‌گویند و از استدلال‌های شبه‌علمی و تفسیر به رأی منابع دینی استفاده می‌کنند. هم ازاین‌رو آگاهی‌بخشی به معلمان گران‌قدر یکی از ضروری‌ترین برنامه‌ها برای جلوگیری از نشر و گسترش عرفان‌های کاذب از طریق مدارس و نظام آموزش کشور است.

منابع:

1. نگاهی متفاوت به قانون جذب، حمیدرضا مظاهری سیف. قم: انتشارات معنویت پژوهی، ۱۳۹۹.
2. مثبت فکر نکنید، گابریله اوتینگن، مترجم حسین رحمانی. تهران: انتشارات ترجمان علوم انسانی، ۱۳۹۵.
3. راز، راندا برن. مترجم، نفیسه معتکف. تهران: انتشارات لیوسا، چاپ هشتاد و هفتم، ۱۴۰۰.

[۱] New religious movements.

[۲] New thought.

[۳] Mary baker eddy.

[۴] Christian Science.

[۵] seudo science.

لینک‌های مرتبط:

نظریه راز و تحلیل آن از منظر اسلام

تفکر نوین و تداوم ترویج آن در فضای سایبر